Historia prawa do pochówku

Pochówek dzieci, które zmarły przed urodzeniem.
Historia prawa.

Do 2002 r. noworodki martwo urodzone przed 22 tygodniem ciąży określane były jako „szczątki” i postępowano z nimi podobnie jak np. „z częściami ciała odłączonymi od całości” tzn. spopielano jako odpady medyczne.
29.03.2002 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi, w którym zmieniono definicję zwłok. Od tej pory są to „zwłoki osób zmarłych i dzieci martwo urodzonych”. Zwłoki dzieci mogły być chowane na wniosek osób uprawnionych. Problemem było jednak ustalenie od którego momentu ciąży jest „dziecko martwo urodzone” z przysługującym prawem pochówku. W tym zakresie opierano się na kryteriach medycznych, zawartych m.in. w rozporządzeniu o dokumentacji medycznej według którego:
- poronieniem określa się wydalenie lub wydobycie z ustroju matki płodu, który nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia (...) o ile nastąpiło to przed upływem 22 tygodnia ciąży (21 tygodni i 6 dni),
- urodzeniem żywym określa się całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha lub wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia (...),
- zgonem płodu (martwe urodzenie) określa się zgon następujący przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki, o ile nastąpił po upływie 22 tygodnia ciąży lub później.
Zgodnie z powyższym za dzieci martwo urodzone uważano tylko te, które urodziły się po 22 tygodniu ciąży. Noworodki, które uległy poronieniu tj. urodziły się przed 22 tygodniem traktowano jako „inne szczątki” i spopielano.
20 stycznia 2007 r. Minister Zdrowia dokonał kolejnej nowelizacji przepisów w.w. rozporządzenia doprecyzowując zapis definicji zwłok określając, że: „za zwłoki ludzkie uważa się ciała osób zmarłych i dzieci martwo urodzonych, bez względu na czas trwania ciąży”. Równocześnie znowelizowano przepisy dot. karty zgonu, zgodnie z którym jest ona wypełniana dla osób zmarłych i dzieci martwo urodzonych, bez względu na długość trwania ciąży, na wniosek osób uprawnionych do pochowania, o których mowa w art. 10 ustawy(...)”. Takie zapisy przepisów prawnych umożliwiły pochowanie każdego płodu, niezależnie od czasu trwania ciąży.
Jednak powyższe przepisy budziły wiele kontrowersji wśród lekarzy. Lekarze opierając się na medycznych rozróżnieniach między poronieniem a porodem często odmawiali wystawienia dokumentów potrzebnych do pochowania dziecka czyli pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka. Jednym z powodów była już wcześniej opisana różnica między poronieniem a porodem, kolejnym był brak możliwości określenia płci dziecka. Pisemne zgłoszenie urodzenia dziecka jest dokumentem wystawianym przez lekarza w celu rejestracji dziecka w urzędzie, w zgłoszeniu lekarz musi podać m.in. płeć dziecka. Bez określenia płci nie jest możliwe sporządzenie aktu urodzenia dziecka martwego stanowiącego podstawę do pochowania dziecka i wypłaty zasiłku pogrzebowego. Niestety żaden przepis prawny nie precyzował jak postępować z dzieckiem martwo urodzonym, gdy urodzenie nastąpiło we wczesnym etapie ciąży. W obiegu funkcjonowały pisma Ministra Zdrowia wydawane w sprawach indywidualnych, w których Minister dopuszczał w tej kwestii „uprawdopodobnienie płci w oparciu o odczucia matki”. Lekarze obawiali się jednak, że wpisanie płci na podstawie „odczuć matki” może być uznane jako poświadczenie nieprawdy – zagrożone odpowiedzialnością karną. Chociaż zdaniem Ministra Sprawiedliwości wyrażonym w piśmie z dnia 28.03.2007 r. kierowanym do Dyrektora Praw Pacjenta przy Ministrze Zdrowia określono, że takie postępowanie nie wyczerpuje znamion przestępstwa. Poświadczanie bowiem odnosi się do już istniejącego zdania a w przypadku wpisania „uprawdopodobnionej płci” nie można bezsprzecznie ustalić czy doszło do wpisania nieprawdziwej informacji.
W związku z tymi rozbieżnościami oraz brakiem wiedzy na temat możliwości pochowania dziecka wiele matek pozostawiało swoje dzieci w szpitalu, często podpisując ogólną zgodę na ich pochowanie przez szpital. Ciała dzieci były przechowywane w koszalińskim szpitalu.

W 2011 r. nastąpiła zmiana zapisów ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych poprzez dodatnie w art. 11 ust. 5a w brzmieniu: „ w przypadku dziecka martwo urodzonego, bez względu na czas trwania ciąży, dla którego na wniosek osoby uprawionej do pochowania, o której mowa w art. 10 ust. Sporządzono kartę zgonu, dla celów określonych w ust. 5 nie jest wymagana adnotacja urzędu stanu cywilnego o zarejestrowaniu zgonu”, która uregulowała kwestię pochówku dzieci martwo urodzonych. Ustawy została przyjęty przez Sejm RP w dniu 26 maja 2011 r. i obowiązuje od 14 października 2011 r.

Reasumując powyższe rozważania należy stwierdzić, że w obecnie obowiązującym stanie prawnym rodzice mają prawo pochować swoje dziecko, które urodziło się martwe bez względu na czas trwania ciąży. Jednak pochowanie dziecka w trybie art. 11 ust. 5a ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych tj. w przypadku gdy lekarz nie wyda pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka tylko wystawi kartę zgonu do celów pochówkowych dokonywane jest na koszt własny rodziców. W tym przypadku matka dziecka nie utrzymuje urlopu ani zasiłku macierzyńskiego, nie wypłacany jest również zasiłek pogrzebowy.

Mgr Katarzyna Bassel-Jazgar